Popular Posts

Tuesday 17 January 2012

Tihduhdah Tuarte chhuahna Chanchin Tha (Liberation Theology)


Tihduhdah Tuarte chhuahna Chanchin Tha
(Liberation Theology)

           Liberation Theology –  Chhanchhuahna/Zalenna Chanchin Tha hi khawvel hmun tamtakah mite buaipui leh ngaihven a ni mek. Thuchah ropui ‘Nazareth Manifesto tih hial khawp – Luka 4:18f/Isaia 61: 1f’ nen hian nghet takin a tangkawp tlat bawk. Chanchin Tha hian kan thlarau chiah nilovin, mihring nun pum pui (politics, social, economic) harsatna tinreng ata min chhanchhuak tur a ni. Heng retheihna, hnehchhiahna, awpbehna, tih duhdahna adt. lak ata min chhuah zalenin, he khawvela kan awmlai ngei pawh hian mamawh min phuhruk sakin malminsawm thin. Hetiang lam hawia Pathian Thu kalpuina hi ‘Liberation Theology’ an ti. Liberal Theology nen hian in anna leh kal kawpna pakhat mah a awm lo va, ngaihpawlh tur ani lo.
               
Tihduhdah Tuarte – A Awmzia He thu hi ‘Lal Isua thusawi Luka 4:16-18 – Riangvaite hnenah Chanchin Tha hril tura mi ruat avangin… Tihduhdah tuarte chhuahtirna turte,…’ tih atanga lakchhuah ani a. Saptawng Bible tam berah chuan “oppressed” tia leh lin ani. Oppressed/ oppression tih chuan – Thuneihna leh dinhmun chungnung zawka ding ten, an thuneihna hnuaia awm leh an aia chaklo zawkte an awpbehna hi a kawk. Hebrai tawng chuan ‘lahats’ an ti a, a awmzia chu, ‘hmer chip tlat’ ‘nawr bet’ ‘rap bet’ tih te a kawk. Entirna pakhat chu, “ Sabengtungin, Balaama ke pala angheng bet tlat” ang kha ani.

Tun hma lama Bible hrilhfiahna tamber kha Europe rama mithiamte kutchhuak ani tlamgpui a, Chanchin Tha hi tihduhdah tuarte chhanchhuahna anih zia zuk sawi lang tha duh miahlo hlawm ia!! Kohhrante Pa kan tih John Calvina kut chhuak hrang hrangah erawh chuan he zirtirna hi nghet takin a pawm tih leh he zirtirna ah hian thahnem angai hle tih kan hmuthei. Tunlai hian ram rethei leh ram hausa zawk awp behna hnuaia awm thin ram hrang hrangte atangin mithiam leh zir thuk tak takte anlo chhuak thar zel a. Chanchin Tha hi awp beh tuarte chhuahna Chanchin Tha anih zia an hre thuk tial tial a, he lam hawi zawnga zirtirnaah hian thahnem an ngaiin thawm pawh an nei lian sawt hle. Chutih rualin sawi bawrhban tum pawl leh sawi thlarau san tum pawh an kat nawk bawk.

Tihduhdah tuarte dinhmun leh an chhandamna Chanchin Tha hi Bible hian vawi 555 vel asawi a (eg Gen15, Ex 1-5, Sam 17, Isaia 8-9, 40, 58, 61 etc), chung zinga vawi 164 zet chu retheihna nena hmankawp ani a, a awmzia chu tihduhdah tuar thinte hi mirethei zawkte an nih thin vang a ni. Hebrai tawngah hian hnehchhiah tuarte dinhmun sawina tawngkam chi 14 a awm ni a sawi ani a. Hetiang khawpa Biblein asawi uar hi, Isua ringtute hian kan ngaihthah mai thiang hauh lovang. Kan nawmsak zawk vanga kan ngaihtuah tha peihlo anih phei chuan, kan in ngaihtuah nawn a pawimawh khawp ang.

Bible-in A sawi Dan
 Thuthlung Hlui – Pathian hnam thlanten hnamdangte tihduhdah leh hnehchhiah antuar fo tih kan hria, anmahni leh anmahni zingah inhnehchhiahna pawh athleng fo thin. Thuhriltu 4:1- ah kan hmuh angin. Thuhriltu hian chiang takin- inhnehchhiahna hian thlamuantu neilote a ti lungngai thin a, an thuneihna leh theihna hmanga midang hnehchhiah chingte chuan mi pawisawi lo leh mi tlawm zawkte an rap bet tih a tarlang. Chutiang dinhmunah chuan Pathian a che thin a, Pathian chu dikna Pathian, hnehchhiah tuarte chhanchhuak thin Pathian; mi rethei leh harsa zawkte lama tang tlat thin anihzia a lo lang thin a ni.
Thuthlung Hluia thil awm dan chiang taka kan hmuh chu : Tihduhdah tuarte hian khawtlangah dinhmun tha an luah ve phak ngailo va, an mamawh phuhruksak an ni ngai hek lova, anmahni rap bettu milian zawkte lehthal thei tur khawpin chakna an nei lo va, an dikna leh chanvo humhalh sak tu pawh an nei lo. Mi kutthak an tuar a, nunna chan hial pawh an awm thin. (Sam 10:10-11;72:12-14, Thufingte 29:13)

Ezekiela chuan, “Rama mipuite chuan hnehchhiah an hmanga, rawk an ching a ni,…. Diklo takin mikhualte an hnehchhiah thin”” a ti hial (Ezek 22:29). Heti vang hian ram tihchhiatin a awm a, khawtlang nun a nuam lo va, hnehchhiah tuarte chhanchhuaktu ngaiin an rum vawng vawng. Zawlnei tahbelh tih hial khawpa ram nun vei tu zawlnei Jeremia chuan “Zingah chuan dik takin ro rel ula, tiduhdahtu kut ata, rawk tuara chu chhanchhuak ula..” t in ram mipuite a au va (Jer 21:12). Pathian ngei pawn Zawlnei Malakia ka-in “Rorel turin ka rawn hnaih dawn che u; dawithiamte, uire te, dawta chhechham tute chungah leh hmeithai leh fahrah leh inhlawhfa hlawh ti khawlova hnehchhiah tute leh … mi tih lotute chungah chuan thuhretu tuantha tak ka ni ang” ti in a au chhuak bawk (Malakia 3:5).  

Case Studies  :
Kaina leh Abela – Kan aia hnuaihnung zawkte sawisak leh tih nawmnah nghawng rapthlak zia kan hmu. Inhnehchhiahna hian midangte chu bungrua (object/ voters tepawh aniang chu) ang lekin angaihtir a, Pathianin duhtaka asiam leh chanvo hlutak ape tih lam an ngaihtuah tawh lo. Pathianin engtingnge angaih ‘ I nau thisen chuan lei atangin min au’ ati hmiah (Gen 4:10). Ruang char tu tih hriat loh, riangvai thlanmuala nawr liam tak nawk nawk te hi kan Pathian hian angai zam hauh lo. Nunna hlu tak zahpahna nei miah lo leh mahni nawmsak leh thinrim hrikthlak nana mi hnuaihnung zawkte tawrhtir hi Pathianin a haw tak zet.

Aigupta rahbeh Hebrai mite – Hebrai mite khan rahbeh, hnehchhiah, tihbawrhban tihduhdahna kha a chikimin an tuar atih theih (Economic exploitation dinhmunah an ding). Hnamdang nih vanga enhranna (racism) an tuar a, rim takin an thawka an thawhrah erawh an hmulo mai nilovin tihbawrhban ani, zalenna leh chanvo, hlutna pakhatmah pekin anawm lo. Nimahsela hnehchhiah tuarte ngaihsak Pathian chuan ropui takin a chhanchhuak (Ex 2:23,25) He thu hi hnehchhiah tuarte tan LALPA chu chhanchhuaktu anih zia lanna tha ber ani awm e.

Lal leh zawlneite hunlai – Israel mipuiten lal neih duhin Samuela an dil a, Samuela ngaihdan anilo hle. Lal anneih a, thuneihna pumhlum leh thuneihna bing (centralized power) a nih a, an chhehvel mite anga lal chhungkua (dynasty) alo din chuan, hnehchhiahin anal awm ngei dawn tih a hre lawk vek. Lal anneih chuan mipui nawlpui zawkte an bet tlawk tlawk reng tawh dawn tih a hria ani. A vaukhanna pawh ana khel khawl hle (1Sam 8:18; 8:11-17: 1Sam 9&10). Samuela hian lal an neih hrim hrim aduh lo anilova an chunga thil thleng tur a hmuhlawk vangin a duhlo a ni zawk (cf 1Sam :18-19)
Amosa, Ezekiela, Jeremia, Mika adt hunlai mipuite dinhmun hi arapthlak hle. Samuela hmuhlawk ang ngei khan an chungah hnehchhiah leh rahbehna alo thleng. Mika 3:2 thu te hi – ‘Thil tha in hua a, thil tha lo in ngaina a, an vun in lihsaka, an ruh ata tisa in sawk thla a, ka mite sa in ei bawk a, an vun an hlaib thla a, an ruh an tihtliah sak a, ani bela chum sa chan sawm ang maiin’ tih ani. Amosa hunlai aiin arapthlak em aw atih thei. Pathianin, ‘Hmeithai emaw fahrah emaw in tirethei tur ani lo. Anmahni chu intihretheih vaih a, min rawn auh phawt chuan, ka lo ngaithla ang a, ka thinur chu a ling phut mai ang..’ (Ex 22:22-23; Deut 26:5-10)

Pathian hian mi zawng zawng hi dikna leh thatna lantir a, kan thuneihna dik taka hmang turin min ti (Sam 72;1-4., Joba 31., Thuf 28;27., Sam 37;25-26. Israelten Messia an beiseinaa bet tlat chu hnehchhiah tuar mekte tana Dikna a tungdin hun an nghakhlel a ni. Hrilhlawk tute atangin Messia chu LLalpa Thlarauva khat, dikna hmanga hnehchhiahna titawp tur anih zia kan hmu bawk (Isaia 9;4,7., 11:4., 42:1-4., 53:7f., 61:1) (Isai 11:2., 42:1., 61:1 – Hrilhlawkna)

 Thuthlung Thar :

Isua – Thuthlung Hlui ang bawkin Thuthlung Thar lamah pawh tihduhdah tuarte tana Chanchin Tha hi kan hmu a. Awpbehna lam aiin, awpbehna tuarte chhanchhuahna lam kan hmu tam tazawk thung. Ropui takin Setana tihduhdah tuarte chhanchhuahna thu kan hmu zui ta bawk.
Isua hunlai atang hian, a hunlai leh  rawngbawlna inmil zia kan hmu thei. Isua hunlai hian Palestina chu Rom awpbehna hnuaiah a awm a. Rom hovin chhiah tam tak tak an phut a, corruption ahluar hle bawk. Mipui 80-90% vel kuthnathawka eizawng anni a, 5-10% vel kuthna thawka eizawng ve lo anni. Mahse mi tlem zawk techuan Palestina ram pumpui an thununa, rethei leh hausa kar azauvin, hnuaihnung zawkte tan dinchhuahna remchang a awmlova, pek leh chantirin an awm hek lo.
Kan LALPAN Rom ho awpbehna hnuai leh hausa zawkte hlei len nasatna lai tak rawngbawlna bultan nana lo thlang chat hi aropui tak zet. Galilee bial, Jentail mite leh Judate awmpawlh nulhna hmun alo chuk chat a, a tehkhin thu leh zirtirna pawh mimawl ber leh thiamna sang neilote hriatthiam theih turin, tehkhin thu mawl te te ahmang a, kut hnathawktute atangin tehkhin thu a sawi nasa hle bawk. Isua rawngbawlna atang khan kuthnathawk leh rethei, kutruak leh damlo tam takin taksa leh thlarau chakna tam tak an dawng a, mi hnuaihnung zawkten beiseina thar an neih phah.
Khenbeha a awm nachhan pawh kha mi rethei leh kuthnathawk tute, an chanvo tih bawrhban saka awm mekte a hmangaih a, an zalenna leh an thlarau nun thlenga chhanchhuahna an chan theih natura beitu anih vangin Juda milian leh Rom ho tan a hnawk sak a. Social Bandit te deuh chiah an hremna Krawsa khenbeh a tuar ta hial ani ve ngei ang.  (2be cont…)


No comments:

Post a Comment