Popular Posts

Saturday 4 February 2012

Tihduhdah Tuarte chhuahna Chanchin Tha (Liberation Theology)


Tihduhdah Tuarte chhuahna Chanchin Tha
(Liberation Theology)

           Liberation Theology –  Chhanchhuahna/Zalenna Chanchin Tha hi khawvel hmun tamtakah mite buaipui leh ngaihven a ni mek. Thuchah ropui ‘Nazareth Manifesto tih hial khawp – Luka 4:18f/Isaia 61: 1f’ nen hian nghet takin a tangkawp tlat bawk. Chanchin Tha hian kan thlarau chiah nilovin, mihring nun pum pui (politics, social, economic) harsatna tinreng ata min chhanchhuak tur a ni. Heng retheihna, hnehchhiahna, awpbehna, tih duhdahna adt. lak ata min chhuah zalenin, he khawvela kan awmlai ngei pawh hian mamawh min phuhruk sakin malminsawm thin. Hetiang lam hawia Pathian Thu kalpuina hi ‘Liberation Theology’ an ti. Liberal Theology nen hian in anna leh kal kawpna pakhat mah a awm lo va, ngaihpawlh tur ani lo.
               
Tihduhdah Tuarte – A Awmzia – He thu hi ‘Lal Isua thusawi Luka 4:16-18 – Riangvaite hnenah Chanchin Tha hril tura mi ruat avangin… Tihduhdah tuarte chhuahtirna turte,…’ tih atanga lakchhuah ani a. Saptawng Bible tam berah chuan “oppressed” tia leh lin ani. Oppressed/ oppression tih chuan – Thuneihna leh dinhmun chungnung zawka ding ten, an thuneihna hnuaia awm leh an aia chaklo zawkte an awpbehna hi a kawk. Hebrai tawng chuan ‘lahats’ an ti a, a awmzia chu, ‘hmer chip tlat’ ‘nawr bet’ ‘rap bet’ tih te a kawk. Entirna pakhat chu, “ Sabengtungin, Balaama ke pala angheng bet tlat” ang kha ani.

Tun hma lama Bible hrilhfiahna tamber kha Europe rama mithiamte kutchhuak ani tlamgpui a, Chanchin Tha hi tihduhdah tuarte chhanchhuahna anih zia zuk sawi lang tha duh miahlo hlawm ia!! Kohhrante Pa kan tih John Calvina kut chhuak hrang hrangah erawh chuan he zirtirna hi nghet takin a pawm tih leh he zirtirna ah hian thahnem angai hle tih kan hmuthei. Tunlai hian ram rethei leh ram hausa zawk awp behna hnuaia awm thin ram hrang hrangte atangin mithiam leh zir thuk tak takte anlo chhuak thar zel a. Chanchin Tha hi awp beh tuarte chhuahna Chanchin Tha anih zia an hre thuk tial tial a, he lam hawi zawnga zirtirnaah hian thahnem an ngaiin thawm pawh an nei lian sawt hle. Chutih rualin sawi bawrhban tum pawl leh sawi thlarau san tum pawh an kat nawk bawk.

Tihduhdah tuarte dinhmun leh an chhandamna Chanchin Tha hi Bible hian vawi 555 vel asawi a (eg Gen15, Ex 1-5, Sam 17, Isaia 8-9, 40, 58, 61 etc), chung zinga vawi 164 zet chu retheihna nena hmankawp ani a, a awmzia chu tihduhdah tuar thinte hi mirethei zawkte an nih thin vang a ni. Hebrai tawngah hian hnehchhiah tuarte dinhmun sawina tawngkam chi 14 a awm ni a sawi ani a. Hetiang khawpa Biblein asawi uar hi, Isua ringtute hian kan ngaihthah mai thiang hauh lovang. Kan nawmsak zawk vanga kan ngaihtuah tha peihlo anih phei chuan, kan in ngaihtuah nawn a pawimawh khawp ang.

Bible-in A sawi Dan

 Thuthlung Hlui – Pathian hnam thlanten hnamdangte tihduhdah leh hnehchhiah antuar fo tih kan hria, anmahni leh anmahni zingah inhnehchhiahna pawh athleng fo thin. Thuhriltu 4:1- ah kan hmuh angin. Thuhriltu hian chiang takin- inhnehchhiahna hian thlamuantu neilote a ti lungngai thin a, an thuneihna leh theihna hmanga midang hnehchhiah chingte chuan mi pawisawi lo leh mi tlawm zawkte an rap bet tih a tarlang. Chutiang dinhmunah chuan Pathian a che thin a, Pathian chu dikna Pathian, hnehchhiah tuarte chhanchhuak thin Pathian; mi rethei leh harsa zawkte lama tang tlat thin anihzia a lo lang thin a ni.

Thuthlung Hluia thil awm dan chiang taka kan hmuh chu : Tihduhdah tuarte hian khawtlangah dinhmun tha an luah ve phak ngailo va, an mamawh phuhruksak an ni ngai hek lova, anmahni rap bettu milian zawkte lehthal thei tur khawpin chakna an nei lo va, an dikna leh chanvo humhalh sak tu pawh an nei lo. Mi kutthak an tuar a, nunna chan hial pawh an awm thin. (Sam 10:10-11;72:12-14, Thufingte 29:13)

Ezekiela chuan, “Rama mipuite chuan hnehchhiah an hmanga, rawk an ching a ni,…. Diklo takin mikhualte an hnehchhiah thin”” a ti hial (Ezek 22:29). Heti vang hian ram tihchhiatin a awm a, khawtlang nun a nuam lo va, hnehchhiah tuarte chhanchhuaktu ngaiin an rum vawng vawng. Zawlnei tahbelh tih hial khawpa ram nun vei tu zawlnei Jeremia chuan “Zingah chuan dik takin ro rel ula, tiduhdahtu kut ata, rawk tuara chu chhanchhuak ula..” ti in ram mipuite a au va (Jer 21:12). Pathian ngei pawn Zawlnei Malakia ka-in “Rorel turin ka rawn hnaih dawn che u; dawithiamte, uire te, dawta chhechham tute chungah leh hmeithai leh fahrah leh inhlawhfa hlawh ti khawlova hnehchhiah tute leh … mi tih lotute chungah chuan thuhretu tuantha tak ka ni ang” ti in a au chhuak bawk (Malakia 3:5).  

Case Studies  :

Kaina leh Abela – Kan aia hnuaihnung zawkte sawisak leh tih nawmnah nghawng rapthlak zia kan hmu. Inhnehchhiahna hian midangte chu bungrua (object/ voters tepawh aniang chu) ang lekin angaihtir a, Pathianin duhtaka asiam leh chanvo hlutak ape tih lam an ngaihtuah tawh lo. Pathianin engtingnge angaih ‘ I nau thisen chuan lei atangin min au’ ati hmiah (Gen 4:10). Ruang char tu tih hriat loh, riangvai thlanmuala nawr liam tak nawk nawk te hi kan Pathian hian angai zam hauh lo. Nunna hlu tak zahpahna nei miah lo leh mahni nawmsak leh thinrim hrikthlak nana mi hnuaihnung zawkte tawrhtir hi Pathianin a haw tak zet.
Tunlai Zoramah ngei pawh ruang char, tu tih hriat loh, bawp char… ni tin deuh thawin min thawng thut thut reng ta mai. Nunna hnar Pathian rilru lam ngaihtuah lek lovin lo politicalise tawk an awm reng bawk a. Van khian engtin tak min ngai ang maw???

Aigupta rahbeh Hebrai mite – Hebrai mite khan rahbeh, hnehchhiah, tihbawrhban tihduhdahna kha a chikimin an tuar atih theih (Economic exploitation dinhmunah an ding). Hnamdang nih vanga enhranna (racism) an tuar a, rim takin an thawka an thawhrah erawh an hmulo mai nilovin tihbawrhban ani, zalenna leh chanvo, hlutna pakhatmah pekin anawm lo. Nimahsela hnehchhiah tuarte ngaihsak Pathian chuan ropui takin a chhanchhuak (Ex 2:23,25) He thu hi hnehchhiah tuarte tan LALPA chu chhanchhuaktu anih zia lanna tha ber ani awm e.

Lal leh zawlneite hunlai – Israel mipuiten lal neih duhin Samuela an dil a, Samuela ngaihdan anilo hle. Lal anneih a, thuneihna pumhlum leh thuneihna bing (centralized power) a nih a, an chhehvel mite anga lal chhungkua (dynasty) alo din chuan, hnehchhiahin an la awm ngei dawn tih a hre lawk vek. Lal anneih chuan mipui nawlpui zawkte an bet tlawk tlawk reng tawh dawn tih a hria ani. A vaukhanna pawh ana khel khawl hle (1Sam 8:18; 8:11-17: 1Sam 9&10). Samuela hian lal an neih hrim hrim aduh lo anilova an chunga thil thleng tur a hmuhlawk vangin a duhlo a ni zawk (cf 1Sam :18-19)

Amosa, Ezekiela, Jeremia, Mika adt -  Hunlai mipuite dinhmun hi arapthlak hle. Samuela hmuhlawk ang ngei khan an chungah hnehchhiah leh rahbehna alo thleng. Mika 3:2 thu te hi – ‘Thil tha in hua a, thil tha lo in ngaina a, an vun in lihsaka, an ruh ata tisa in sawk thla a, ka mite sa in ei bawk a, an vun an hlaib thla a, an ruh an tihtliah sak a, ani bela chum sa chan sawm ang maiin’ tih ani. Amosa hunlai aiin arapthlak em aw atih thei. Pathianin, ‘Hmeithai emaw fahrah emaw in tirethei tur ani lo. Anmahni chu intihretheih vaih a, min rawn auh phawt chuan, ka lo ngaithla ang a, ka thinur chu a ling phut mai ang..’ (Ex 22:22-23; Deut 26:5-10)

Pathian hian mi zawng zawng hi dikna leh thatna lantir a, kan thuneihna dik taka hmang turin min ti (Sam 72;1-4., Joba 31., Thuf 28;27., Sam 37;25-26. Israelten Messia an beiseinaa bet tlat chu hnehchhiah tuar mekte tana Dikna a tungdin hun an nghakhlel a ni. Hrilhlawk tute atangin Messia chu Lalpa Thlarauva khat, dikna hmanga hnehchhiahna titawp tur anih zia kan hmu bawk (Isaia 9;4,7., 11:4., 42:1-4., 53:7f., 61:1) (Isai 11:2., 42:1., 61:1 – Hrilhlawkna)

Thuthlung Thar :

Isua – Thuthlung Hlui ang bawkin Thuthlung Thar lamah pawh tihduhdah tuarte tana Chanchin Tha hi kan hmu a. Awpbehna lam aiin, awpbehna tuarte chhanchhuahna lam kan hmu tam tazawk thung. Ropui takin Setana tihduhdah tuarte chhanchhuahna thu kan hmu zui ta bawk.

Isua hunlai atang hian, a hunlai leh  rawngbawlna inmil zia kan hmu thei. Isua hunlai hian Palestina chu Rom awpbehna hnuaiah a awm a. Rom hovin chhiah tam tak tak an phut a, corruption ahluar hle bawk. Mipui 80-90% vel kuthnathawka eizawng anni a, 5-10% vel kuthna thawka eizawng ve lo anni. Mahse mi tlem zawk techuan Palestina ram pumpui an thununa, rethei leh hausa kar azauvin, hnuaihnung zawkte tan dinchhuahna remchang a awmlova, pek leh chantirin an awm hek lo.

Kan LALPAN Rom ho awpbehna hnuai leh hausa zawkte hlei len nasatna lai tak rawngbawlna bultan nana lo thlang chat hi aropui tak zet. Galilee bial, Jentail mite leh Judate awmpawlh nulhna hmun alo chuk chat a, a tehkhin thu leh zirtirna pawh mimawl ber leh thiamna sang neilote hriatthiam theih turin, tehkhin thu mawl te te ahmang a, kut hnathawktute atangin tehkhin thu a sawi nasa hle bawk. Isua rawngbawlna atang khan kuthnathawk leh rethei, kutruak leh damlo tam takin taksa leh thlarau chakna tam tak an dawng a, mi hnuaihnung zawkten beiseina thar an neih phah.

Thuchah ropui ‘Nazareth Manifesto tih hial khawp – Luka 4:18f/Isaia 61: 1f’ = Riangvaite hnenah…… salte hnena chhuahna thu… Mitdelte hnena mitvar… Tihduhdah tuarte chhuahna tur te…. Mi tir a ni…..  He thuchah ropui tak hi kan zirchian a tul tak zet zet ta. Kan LALPA chhandamna hnathawh hian, ‘Thlarau chiah nilovin, Taksa (Mihring taksa/ nitin khawsak) , Rilru ( Suala khat) Thlarau (Thihna) sualin min thunun sak tlatna lak ata min chhanchhuak (Full Salvation) a huam vek a ni.  

Politician dik leh huaisen kan Lal Isua  Khenbeha a awm nachhan ngei pawh kha mi rethei leh kuthnathawk tute, an chanvo tih bawrhban saka awm mekte a hmangaih a, an zalenna leh an thlarau nun thlenga chhanchhuahna an chan theih natura beitu anih vangin Juda milian leh Rom ho tan a hnawk sak a. Social Bandit te deuh chiah an hremna Krawsa khenbeh a tuar ta hial ani ve ngei ang. Rom ho hian misual tawpkhawkte chiah an khengbet tlangpui, chung mite chu tute nge ? Ele Rom laka hel, an rorelna leh thuneihna kalh tute maw le. Kan LALPA lah khan ‘ AMANIFESTO” hlen chhuak ngei ngei tur in hma ala lui ngeuh ngeuh mai bawk si.

Rom ho leh Juda milian, tangka hmuhna anih dawn phawt chuan pawisak lem neilo leh, mi ngaihtuahna nei thui lem lote laka an lanthat/lan sarh nana tangka tlem azawng sengsova khawtlang tih lawm thiam phian bawk si, dik hlel deuhva tangka sang chuang sengso phala, alet sang tamtak hlawkna um thin tu…. Kan sawi seng love… chung mite ho tan chuan ISUA kha a hnawksak mai nilovin a hlauhawm tlat alawm. An duh ang anga an thunun thin mipuite rilru a ti harh thar chak ropui bawk sin en…..  ((Hetiang taka dikna thuchah puang chunga diklohna dodal ngam rawngbawltu/Politician hi kan va mamawh the lul em!!    ( Kan Politician thenkhatte Manifesto duang ve vei duah a, bawh zui lam erawh ngawih bo pui lama bawh zui tlatte nen hian zawng khai khin rual anni lo)


(( An nawm an maka thiltithei zawkten vua leh vangte vulh thauva, ralthuam leh hriam hrei hmang hauhlo chunga , rethei leh a mamawh tute chanvo, hleh thlak saka. Rorelna dik aia hmel hriat tha leh dik nei tute an din channa. Dik taka thil tih mai aia fel hlel deuh hleka hlawhtling anga lan hreh lohna ram. ‘Rom’ hun lai ang maia – Pathian thutak dawta chantira, Siamtu Pathian aia a thilsiam  biak na (Materialism – Mita hmuha khuta khawih theih thil, nun awitleitu bera hmanna). Hnuaihnung , hrek beh tuarte reng reng hi an aia chungnung leh thiltithei zawkten dawt leh thu puanzar loh hmanga an rah beh anni tlangpui. MIZORAM  hi enge kan dinhmun ni ve le?

Hawh u, I ngaihtuah tlang thuai teh ang uKan Pathian Thu kalpui dan pawh hi tlema kan her rem deuh a hun tawh lo maw? A nuam leh hah dam, a tih deuh hulh hulh zawng lo deuh hian. Rethei leh hnuaihnung zawkte thleng phaka, dinhmun dik leh chanvo dik anlo chan ve theih nan kan khaw hawi iti zau ila. Milian leh hausa tangka sumin an mit a tih del zawh sak tawhte MIT TIVAR TURA BEIIN. Zoram mai nilo Khawvel ram hausa zawk Europian Union, USA, Japan, China … te hian ram hnufual zawkte hi kawng tam takin min thunun mek . Economic lamah phei chuan min awp bet ani ber. Itawm taka in fak mawiin mipuite moral min chawh hnawk sak a.  Heng sumdawng pawl liante hian khawvel hi min awp bet ani ber. Sawi tur ava tam em. India hnam hla ah pawh tel ve pha lo, hmarchhak Mongoliante lek phei hi chu kan bet tlawk tlawk ani ber. Kan ram ngat phei chu rahbeh leh chimrala kan awmloh natura Pathian min ruat sak -  Sum leh pai leh hlawkna um luat vanga The Bengal Eastern Frontier Regulation 1873….. hnawk sak ti ‘’MIZOPA HIAL ZUK AWM NAWK TAWHIA!!’ Keimahni leh keimahni ngei pawh hi kan in rap bet mek lo maw? Kan Ramah hian hmasawnna hi ava thang duang lo bik in, thingtlang hla zawka mite hi anva bet rei ta tlawk tlawk em !!! Zorama sum lo luang lut zozaite hi khawiah nge an luan kawi darh daih thin niang?

Nationalism, Ram thuthlung, Tu emaw inlarna mak, Mizo takin aw… tih leh thin ngawt hian -  KAN RAM LALPA MIN PEK HI A SIAMTHA TLUANTLING DAWN LO. CHANCHINTHA LEH A THILTIHTHEIHNA RIN CHHANA HMACHHUANIN.  Kan Rilru hawi tizau ila, mithiam zawkten an thiamna leh hriatnate, an hlawkna tur pawh chan huam zelin, KAN INDIA ‘NEW ECONOMIC POLICY – 1991 a Manmohana hova anlo duan tawh, Privatisation, Newland  Use Policy, Look East Policy, leh Liberal taka India Ramdang leh sumdawng liante laka a in phalzau tak na hian …… ZORAM RETHEI TAK HI ENGTINNGE MIN NGHAWNG DAWN, WORLD BANK ETC SUM KAN BA TEN TUN… Eng companyny emaw chuan tawktarh itawm thei ang ber hmangin kan ram leilung min chinpawr sak mek,, Lo luh a kan ramhmul damdawi neihte hneh chhuh nisi love, bum chhuh sak min chak tak tak an pangawzial tup tup mek a.   Kan Ram anga Ram hnuaihnung.. company liantena an luhchilh dingchhuakta hluai leh Ram ropui nita hi sawitur ka hre lem lo. Rah beha awma Ram pawnlam mi an chawk luhte hnuaia inhlawhfa tawk tawk leh . An ramngaw leh luipui, leilung hausakna tih chingpen saka awm erawh an tam thung…. Africa leh Latin America hun hmasa lam te en rawh….  COMPANY LIAN TAK TAK INDIA/MIZORAMA LO LUHA SUM LEH PAI HMANGA MIN THUNUN CHAK ZEK ZEK TUTE HI ENGTINNGE KAN LO DAWNSAWN DAWN LE?? 

Tun aia Zoram nuam zawk, thianghlim leh zalen, Pathian laka rinawmna leh dikna leh intluk tlannain hmunsang ber a chan ngei natura, thi khawp hiala tuar ral thaktu Lal Isua thuchah….. “
Luka 4:18f/Isaia 61: 1f’ =  “Riangvaite hnenah Chanchin
            Tha hril tura mi ruat avangin
            Lalpa Thlarau chu ka chungah a awm;
            Ani chuan salte hnena chhuahna thu leh,
            Mitdelte hnena mitvar neih lehna thu sawi tur te,
            Tihduhdah tuarte chhuahtirna tur te,
            Lalpa lungawi kum thu sawi tur tein,
            Mi tir a ni,”
            tih hi.  

A taka tung ding ngei turin tawngtaina leh inpekna huaisen nen… Dikna leh Zalenna Thuchah kengtu niturin i in phal ang u.

 Kan LALPA hian a hring hranin Zoram hi lo fang se….. A MANIFESTO ROPUITAK THO HI AU CHHUAH PUIIN, rethei beidawng, chep leh nek sawr tlawk tlawka awm mek te, aia chung nung zawktena mihring en pawha an enloh emaw tih mai tur mi hnuaihnungte leh Taksa, Rilru, Thlarau sualin a phuarte hnenah… Beiseina eng au chhuah puiin -  ANOTHER MIZORAM IS POSSIBLE   ((Ti ngei tur hian zuk ring tlat ia).
((Aki a kawi, anawi, afiah lo, akim hek lo, ngaihnawm tak pon ka chhuah zo hek lo = MAHSE ……. Hawh teh u….  Kan Politics thlir dan leh khelh duh dan leh duh chhan , Bible eng atanga kan thinlung chhungril in bih chiangin….  Politician Ropui Kan LALPA ISUA hniak hnung zawh chakawm fahran lo tak hi zawh chhunzawm I tum ang u… Mipui mimirte pawh kan inngaihtuah harh a, kan chanvo tura LALPA ruat chang turin, dikna rinawmna huaisenna nen…. Zalenna dik tana kawng sialtu nih itum theuh ang u…. 

((He thu nawi tak hian, kan mithiam zawkte cho chhuak thei se kava thlahlel vawng vawng em !!!!)


Pegapachuau@blogspot.com


No comments:

Post a Comment